Κυκλοφόρησε το νέο τεύχος (03/2022) του έγκριτου νομικού περιοδικού Δίκαιο Επιχειρήσεων και Εταιριών (ΔΕΕ). Στο τεύχος (σελ. 339 επ.) δημοσιεύεται η με αριθμό 1747/2021 απόφαση του Μονομελούς Εφετείου Θεσσαλονίκης, η οποία καταπιάνεται με ζητήματα αποκλεισμού εταίρου και δικαστικής λύσης εταιρείας περιορισμένης ευθύνης (ΕΠΕ).
Είχαμε την τιμή και χαρά να συντάξουμε εκτενείς επί της αποφάσεως επιστημονικές παρατητήσεις, που συνοδεύουν την απόφαση στο περιοδικό και αναδημοσιεύονται στον ιστότοπο του γραφείου μας:
Σκέψεις για την σχέση των αγωγών αποκλεισμού εταίρου και λύσης της εταιρίας στο δίκαιο της ΕΠΕ
Α. Η δημοσιευόμενη απόφαση απέρριψε ως ουσιαστικά αβάσιμη αγωγή αποκλεισμού εταίρου ΕΠΕ (άρθρο 33 παρ. 3 Ν 3190/1955), επειδή πριν την έκδοσή της κατέστη τελεσίδικη έτερη απόφαση που έκανε δεκτή αγωγή λύσης της εταιρίας για σπουδαίο λόγο (άρθρο 44 παρ. 1 περ. γ΄ Ν 3190/1955), με αποτέλεσμα η τελευταία να λυθεί και να τεθεί σε εκκαθάριση. Σύμφωνα με το σκεπτικό του δικαστηρίου, μετά την λύση της εταιρίας, οι εναγόμενοι προς αποκλεισμό εταίροι «απώλεσαν την εταιρική τους ιδιότητα», οπότε, εφόσον οι αναφερόμενοι στην αγωγή αποκλεισμού σπουδαίοι λόγοι «αφορούν την εταιρική ιδιότητα» των εναγομένων εταίρων και όχι «την ιδιότητα των εναγομένων ως εκκαθαριστών», εξέλιπε το έννομο συμφέρον του ενάγοντος εταίρου για τον κατ’ αποδοχή της αγωγής του αποκλεισμό των εναγομένων εταίρων. Οι παραδοχές αυτές γεννούν ιδιαίτερο προβληματισμό και δίνουν αφορμή για τις ακόλουθες σκέψεις.
Β. Κατ’ αρχάς η εταιρική ιδιότητα των μελών της ΕΠΕ δεν απόλλυται με την λύση της, αλλά με το πέρας της εκκαθάρισής της[1]. Τούτο καθίσταται προφανές ενδεικτικά εκ του ότι κατά το στάδιο της εκκαθάρισης το ανώτατο εταιρικό όργανο της συνέλευσης των εταίρων εξακολουθεί υφιστάμενο, σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 46 παρ. 2 Ν 3190/1955[2], η πρόβλεψη της οποίας επιβάλλει την παραδοχή ότι η εταιρική ιδιότητα, ως αμάλγαμα διοικητικών και περιουσιακών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων[3], διατηρείται και κατά το στάδιο της εκκαθάρισης.
Γ. Περαιτέρω ο σπουδαίος λόγος αποκλεισμού εταίρου, συνεκτιμωμένου του (ως προς τις ενδοεταιρικές σχέσεις) έντονου προσωπικού χαρακτήρα ιδίως των ολιγομελών ΕΠΕ, θα πρέπει να αξιολογείται κυρίως με προσωποκεντρικά κριτήρια[4]. Η αγωγή αποκλεισμού εταίρου, ως διαπλαστική αγωγή[5], αποσκοπεί όχι στην ανατροπή των αποτελεσμάτων τετελεσμένων ενεργειών, αλλά στην διάπλαση μιας νέας κατάστασης και συγκεκριμένα στην συνέχιση της εταιρίας χωρίς τον εναγόμενο – αποκλειόμενο εταίρο. Καθοριστική σημασία δεν έχει το αν οι πράξεις ή/και παραλείψεις που συγκροτούν τον σπουδαίο λόγο αποκλεισμού εντοπίζονται χρονικά κατά την παραγωγική λειτουργία της εταιρίας, αλλ’ ότι τελέστηκαν από συγκεκριμένο πρόσωπο (τον εναγόμενο-αποκλειόμενο εταίρο)[6], το οποίο ως εκ τούτου πρέπει να αποβληθεί από την εταιρία, ώστε να αποτραπεί για το μέλλον η παρεμπόδιση της ομαλής συνέχισής της, είτε σε παραγωγική λειτουργία είτε σε καθεστώς εκκαθάρισης.
Δ. Οπωσδήποτε είναι αληθές ότι η συνέχιση της εταιρίας σε παραγωγική λειτουργία διαφέρει από την συνέχισή της σε εκκαθάριση[7], εντούτοις, από την σκοπιά της παραμονής στην εταιρία του εταίρου για τον οποίο συνέτρεξε σπουδαίος λόγος αποκλεισμού, δεν υφίσταται ουσιώδης διαφορά. Τούτο διότι και η διαδικασία της εκκαθάρισης απαιτεί αρμονική συνεργασία των εταίρων[8], όχι μόνον για την περάτωση των ήδη υπαρκτών εννόμων σχέσεων της εταιρίας, αλλά ακόμη και για την σύναψη νέων που εξυπηρετούν τον σκοπό της εκκαθάρισης[9].
Ε. Εξάλλου δεν θα πρέπει να λησμονείται ότι με τις προϋποθέσεις του άρθρου 50α Ν 3190/1955 η εταιρία είναι δυνατό να αναβιώσει[10], επανερχόμενη από την κατάσταση εκκαθάρισης σε κατάσταση παραγωγικής λειτουργίας, διαπίστωση που αναδεικνύει την ανυπαρξία στεγανών ανάμεσα στην παραγωγική λειτουργία και την εκκαθάριση της εταιρίας[11], τουλάχιστον με την απολυτότητα και την καθολικότητα που υπονοούνται στην δημοσιευόμενη απόφαση. Η παραμονή στην υπό εκκαθάριση εταιρία εταίρου, ο οποίος κατά την παραγωγική λειτουργία της επέδειξε συμπεριφορά που στοιχειοθετεί σπουδαίο λόγο αποκλεισμού του, θα αποτελεί κατά κανόνα τροχοπέδη στην αναβίωσή της[12] και καταδεικνύει ότι τελικά δεν έχει ουσιώδη σημασία αν ο σπουδαίος λόγος αποκλεισμού εταίρου εκδηλώθηκε κατά το παραγωγικό στάδιο της εταιρίας[13]. Η λύση της εταιρίας δεν συνιστά κολυμβήθρα του Σιλωάμ, στην οποία αναβαπτίζεται ο εταίρος που θα έπρεπε να έχει αποκλειστεί από την εταιρία.
Στ. Σε κάθε περίπτωση, κατά την εκδίκαση αγωγών αποκλεισμού εταίρου και λύσης της εταιρίας, επιβάλλεται τα δικαστήρια να συνεκτιμούν την στόχευση εκάστου ενδίκου βοηθήματος και τον μεταξύ τους συσχετισμό εξ απόψεως τελολογίας, ώστε να προσαρμόζουν κατάλληλα την δικονομική τους αντιμετώπιση. Η λύση της εταιρίας με δικαστική απόφαση, αντικείμενη στην διεταιρικής εμβέλειας αρχή της διατήρησης της εταιρικής επιχείρησης[14], αποτελεί το έσχατο μέσο άρσης των ενδοεταιρικών αδιεξόδων[15]. Αντίθετα ο αποκλεισμός εταίρου εναρμονίζεται με την αρχή της διατήρησης της εταιρικής επιχείρησης[16] και έχει, για τον λόγο αυτό, το τελολογικό προβάδισμα σε σχέση με την λύση της εταιρίας[17].
Ζ. Όταν εκκρεμούν παράλληλα αγωγή αποκλεισμού εταίρου και αγωγή λύσης της εταιρίας, επιβάλλεται να αξιοποιούνται τα κατάλληλα δικονομικά εργαλεία (άρθρα 31, 46, 246, 249 ΚΠολΔ), ώστε η απόφαση επί της αγωγής λύσης της εταιρίας να εκδίδεται μόνον εφόσον προηγουμένως[18] ή ταυτόχρονα απορρίπτεται η αγωγή αποκλεισμού εταίρου, η οποία, εφόσον έχει το τελολογικό, πρέπει να έχει και το δικονομικό προβάδισμα.
Ισαάκ Απ. Γεροντίδης, Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, ΜΔΕ
[1] Πρβλ. Κ. Παμπούκη, Πέρας της εκκαθάρισης και της εταιρίας, Σύμμεικτα, τ. Γ΄. 2000, σελ. 175 επ.· Ε. Περάκη, Η περάτωση της ανώνυμης εταιρίας ως πρόβλημα εταιρικού δικαίου σε Θέματα θεωρίας & πράξης του ΕμπΔ, 2004, σελ. 215 επ.
[2] Βλ. Δ. Τσιμπανούλη, ΔικΕΠΕ (επιμ. Ε. Περάκη), 1994, άρθρ. 46, αριθμ. 13 επ.
[3] Βλ. Χ. Μαστροκώστα, Η έκταση της εξουσίας εκπροσώπησης των οργάνων διοίκησης της ΑΕ και της ΕΠΕ, 1995, σελ. 21 επ.· Γ. Σχινά, Μεταβίβαση της εταιρικής ιδιότητας και της εταιρικής μερίδος εις τας προσωπικάς εταιρείας, ΕΕμπΔ 1957, 225 επ. (226). Αναλυτικά για την «εταιρική ιδιότητα» με αναγωγές και στο αστικό δίκαιο βλ. Α. Φρέρη, Ο σύνδικος-εκκαθαριστής ομόρρυθμης εταιρίας, 2003, σελ. 57 επ.
[4] Βλ. Κ. Παμπούκη, Εταιρία περιορισμένης ευθύνης: Αύξηση του κεφαλαίου – Αποκλεισμός εταίρου, ΕπισκΕΔ 2013, 552 επ. (554)· Ι. Μάρκου, Το δίκαιο της ΕΠΕ, 2012, άρθρ. 33, σελ. 452, ιδίως υποσημ. 52.
[5] Βλ. Δ. Χατζημιχαήλ, Ο αποκλεισμός εταίρου ΕΠΕ για σπουδαίο λόγο, 2005, σελ. 208· Η. Σουφλερό, ΔικΕΠΕ (επιμ. Ε. Περάκη), 1994, άρθρ. 33 αριθμ. 117 επ.· Α. Σπυρίδωνος, Δίκαιο ΙΚΕ & ΕΠΕ, 4η έκδ., 2020, σελ. 782.
[6] Βλ. Δ. Χατζημιχαήλ, ό.π., σελ. 111-112· Η. Σουφλερό, ό.π., άρθρ. 33, αριθμ. 66· Γ. Πανίτσα σε Αγωγές & αιτήσεις ΙΚΕ, ΕΠΕ, Προσωπικών Εταιριών, 2017, σελ. 378, αριθμ. 6.
[7] Βλ. Ι. Μάρκου, ό.π., άρθρ. 46, σελ. 554 επ.· Δ. Τσιμπανούλη, ό.π., άρθρ. 46, αριθμ. 1 επ.
[8] Βλ. Δ. Χατζημιχαήλ, ό.π., σελ. 92· Η. Σουφλερό, ό.π., άρθρ. 33, αριθμ. 81· Α. Σπυρίδωνος, ό.π., σελ. 780.
[9] Βλ. Μ. Μουμούρη, Η εταιρεία περιωρισμένης ευθύνης, β΄ έκδ., 1960, σελ. 423· Δ. Τσιμπανούλη, ό.π., άρθρ. 49, αριθμ. 21 επ.· Α. Σπυρίδωνος, ό.π., σελ. 1466.
[10] Βλ. Α. Σπυρίδωνος, ό.π., σελ. 1411· Ν. Ρόκα, Εμπορικές εταιρίες, 9η έκδ., 2019, σελ. 567.
[11] Βλ. Κ. Παμπούκη, Δίκαιον εμπορικών εταιριών – Γενικόν Μέρος, 1979, σελ. 171 επ., ιδίως σελ. 173.
[12] Βλ. Η. Σουφλερό, ό.π., άρθρ. 33, αριθμ. 81.
[13] Βλ. Δ. Χατζημιχαήλ, ό.π., σελ. 93-94.
[14] Βλ. Λ. Γεωργακόπουλο, Το δίκαιον των εταιρειών, τ. 1, Αι προσωπικαί εταιρείαι, 1965, σελ. 17-18. Πρβλ. Ν. Ρόκα, ό.π., σελ. 85, 145,151· Γ. Πανίτσα, Παρατηρήσεις στην ΕιρΡοδ 84/2019, ΕΕμπΔ 2020, 92 επ., ιδίως 94 υποσημ. 11· Μ.-Θ. Μαρίνο σε ΔικΠροσΕτ (επιμ. Μ.-Θ. Μαρίνου / Γ. Τριανταφυλλάκη), 2017, εισαγ. παρατ., αριθμ. 57 επ.· Ε. Καραμανάκου σε ΔΑΕ 2020 (επιμ. Γ. Σωτηρόπουλου), άρθρ. 166, αριθμ. 2-3. Στην κατεύθυνση αυτή βλ. ΕιρΒολ 245/2021, ΕΕμπΔ 2021, 928 επ. με παρατ. Γ. Πανίτσα (931).
[15] Βλ. ΤρΕφΠατρ 159/2021, ΝΟΜΟΣ· ΤρΕφΑθ 842/2018, QUALEX· Σ. Μούζουλα, ΔικΕΠΕ (επιμ. Ε. Περάκη), 1994, άρθρ. 44 αριθμ. 35· Γ. Πανίτσα σε Αγωγές κ.λπ., σελ. 376, αριθμ. 1. Ι. Μάρκου, ό.π., άρθρ. 44, σελ. 544. Αντίθετα βλ. Α. Σπυρίδωνος, ό.π., σελ. 1370· Α.-Β. Μακρυνόρη σε Αγωγές & αιτήσεις ΙΚΕ, ΕΠΕ, Προσωπικών Εταιριών, 2017, σελ. 329, αριθμ. 30-31.
[16] Βλ. · Δ. Χατζημιχαήλ, ό.π., σελ. 15· Ι. Μάρκου, ό.π., άρθρ. 33, σελ. 453· Η. Σουφλερό, ό.π., άρθρ. 33, αριθμ. 63.
[17] Βλ. ΠΠρΑθ 1862/2011, ΝΟΜΟΣ· ΠΠρΑθ 6119/2010, ΝΟΜΟΣ· Σ. Μούζουλα, ό.π., άρθρ. 44, αριθμ. 35.
[18] Βλ. ΤρΕφΘεσ 240/2019, Αρμ 2019, 831 επ.: «…Αβάσιμος όμως καθίσταται και ο έτερος ισχυρισμός … ότι η λύση της εναγομένης εταιρίας δεν είναι το έσχατο μέσο και μπορεί να αποφευχθεί με τον αποκλεισμό των δύο άλλων εταίρων, από την εναγομένη, δηλαδή των εναγόντων, αφού τελεσίδικα πλέον απορρίφθηκε η αγωγή των περί αποκλεισμού αυτών…».
